Oral tumors
تشخیص و بررسی تومورهای دهان و دندان بخشی از طبابت دندانپزشکی دامپزشکی و حیوانات خانگی محسوب می شود. ممکن است در ابتدای تشخیص صاحب بیمار دچار استرس و ناامیدی شود. با آگاهی از نحوه مدیریت این شرایط می توان کیفیت زندگی بالاتری را برای حیوان خانگی فراهم کرد.
توده ها، تومورها یا نیوپلاسمهای دهانی در واقع بافت رشد یافته غیر طبیعی از ساختارهای موجود در دهان هستند که دارای طیف شرایط وسیعی از بسیار خوش خیم تا بسیار بدخیم هستند. دهان چهارمین محلی است در بدن که ممکن است گرفتار نیوپلاسم های بدخیم شود. تومورهای دهانی به ترتیب حدود۵-۷ درصد بدخیمی ها در سگها و گربه ها را شامل می شوند. میزان وقوع تومورهای دهانی در سگها بیشتر از ۲ برابر در گربه هاست. همچنین سگهای نر دو برابر بیشتر از ماده ها دچار تومور دهانی می شوند. اغلب این تومورها در سنین میان سالی و پیری در دامهای کوچک شکل می گیرند.
انواع بیشماری از ضایعات نئوپلاسمی و غیر نئوپلاسمی در دهان رشد می کنند. رایجترین تومورهای بدخیم در دهان سگها به ترتیب وقوع ملانوسارکوما، تومور سلولهای سنگفرشی و فیبروسارکوما می باشد. اما در گربه ها به ترتیب تومور سلولهای سنگفرشی و بعد فیبروسارکوما و ملانوسارکوما فراوانی بیشتری دارند. بسیاری از اینها در زمان تشخیص پیشرفته بوده و به بافتهای زیرین و نزدیک مانند استخوان، لوزه ها، غدد لنفاوی و حتی ریه متاستاز داده اند. در مقابل تومورهای خوش خیم معمولا به بافتهای مجاور تهاجمی نداشته و متاستاز نمی دهند. بنابراین در سنین بالا هر از چند گاهی بهتر است دهان حیوان خانگی خود را از این لحاظ بررسی نمایید یا از دامپزشک خود بخواهید. تومورهای دهانی را بر اساس بافتی که از آن منشا می گیرند به دو دسته تومورهایی با منشا بافتهای دندانی و تومورهایی بدون منشا بافتهای دندانی طبقه بندی می کنند. در نوعی دیگر، تومورهای دهانی را از دیدگاه خوش خیم و بدخیم طبقه بندی می نمایند.
به صورت کلی اغلب تومورهای دهانی با منشا بافت دندانی خوش خیم هستند. در این نوع تومور اصطلاح اپولیدس به هر گونه رشد غیر طبیعی در لثه اتلاق می شود. بدین ترتیب از هیپرپلازی ساده لثه تا هر تومور بدخیمی با منشا بافتهای دندانی اپولیدس خوانده می شود. اما از دیدگاه بافت شناسی اپولیدس تومور خوش خیمی است که تنها دارای تهاجم موضعی می باشد. بنابراین برداشت جراحی این تومورها راه درمان انتخابی آنهاست.
نوع دیگر تومورهایی با ماهیت غیر از بافتهای دندانی هستند. تومورهایی که در آرواره بالا یا پایین دیده می شوند و از بافتی به جزء بافتهای دندانی مانند بافتهای مخاطی ، منشاء می گیرند. این تومورها رایجترین نوع تومورهای دهانی در سگها هستند که شامل ملانوما بدخیم (۳۰ تا ۴۰ ٪)، تومور سلولهای سنگفرشی(۲۰ تا ۳۰ ٪)، فیبروسارکوما (۱۰ تا ۲۰ ٪) و استئوسارکوما (کمتر از ۱۰ ٪) می باشد. در گربه ها بیشترین تومور تشخیص داده شده در این دسته همان تومور سلولهای سنگفرشی(۷۰ تا ۸۰ ٪) یا SCC می باشد.علاوه بر اینها، تومورهای زبان نیز در دهان شکل می گیرند که حدود ۴ درصد کل تومورها را شامل می شوند. تومور سلولهای سنگفرشی با وقوع حدود ۵۰ درصد موارد رایجترین تومور زبان را تشکیل می دهند.
علائم بالینی تومورهای دهانی شامل بوی بد دهان، ریزش بزاق، خونریزی از دهان و در صورت بزرگ بودن تومور بدشکلی صورت نیز دیده می شود. همچنین اختلالات بلع، تنفس و از دست دادن وزن نیز جزء علائم بالینی است. گاه تومور می تواند کاملا بدون علامت باشد بخصوص اگر دارای اندازه ای کوچک بوده یا در قسمت انتهایی دهان جایی دور از دید قرار گرفته باشد. که گاه تا زمان پیشرفته شدن ضایعه تشخیص داده نمی شوند. در این صورت بطور اتفاقی در مراجعات و در معاینات روتین دهان و دندان مشخص می شود.
تومورهای دهان گاه به غدد لنفاوی نزدیک به موضع متاستاز می دهند. برای تشخیص تومورها و معاینه دقیق دهان، نیاز به آرامبخشی دام وجود دارد. تهیه پروفایلهای خونی، کشتهای میکروبی و رادیوگرافهای داخل دهانی و جمجمه از اقدامات تشخیص در تومورهای دهانی است. برای تشخیص قطعی وسعت تومور و برنامه دقیق درمانی در صورت در دسترس بودن سی تی اسکن بخصوص CBCT و همچنین MRI بسیار کمک کننده است. نمونه برداری یا تهیه بیوپسی از ضایعات جهت تعیین علت آن بسیار با اهمیت است. به علاوه تهیه لامهای گسترش فشاری از تومور (impression smears) و آسپیره با سوزن نازک و ضخیم Fine or thick needle aspiration) ) نیز در تشخیص بسیار کمک کننده است در بسیاری از موارد حتی تا ۹۰ درصد مشابهت پاسخ در نتیجه آسپیره با سوزن و هیستوپاتولوژی وجود دارد.
اگر چه روشهای درمانی متفاوتی برای درمان تومورهای دهانی بصورت خاص معرفی شده است اما روش کلی برداشت جراحی تومور با در نظر گرفتن حاشیه سلامت بافتی می باشد. درمان تومورهای دهانی بر اساس نوع تومور، مرحله و محل آن و در نهایت وابسته به تصمیم صاحب دام می باشد. از آنجاییکه اغلب تومورهای دهانی به استخوان زیرین خود تهاجم دارند، ماکزیلکتومی یا ماندیبولکتومی درمان انتخابی آنها می باشد. اما روشهای درمانی دیگری از جمله رادیوتراپی، شیمی درمانی، سرمادرمانی، درمانهای فتودینامیک و یا ادغامی از جراحی و روشهای ذکر شده وجود دارد. مثلا برای ملانوم دهانی واکسیناسیون نیز موجود است.